نرخ بهره (Interest Rate) یا نرخ سود هزینه‌ای است که در ازای استقراض پول پرداخت می‌ شود، پدیده‌ای اقتصادی است که از دوران قبل از میلاد مسیح در زندگی اقتصادی بشر وجود داشته و عقاید فلسفی و مذهبی متعددی در رابطه با آن مطرح است. در واقع نرخ بهره بر تصمیمات پولی تاثیرگذار است. اگر نرخ بهره تعلق گرفته به حساب بانکی‌افزایش یابد، انگیزه برای نگهداری پول در بانک زیاد می‌شود.

نرخ بهره همچنین، سود بدست ‌آمده در آینده توسط کارآفرینان و بانک‌داران را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. در زمان پایین بودن نرخ بهره، شروع پرو‌ژه‌های جدید آسان‌تر خواهد بود. اما با افزایش آن افراد برای بازپرداخت، متحمل هزینه بیشتری می‌شوند. در نتیجهتاثیر نرخ بهره بر ارائه کالاها و خدمات در اقتصاد، فرصت‌های شغلی موجود و سرمایه‌گذاری‌ها قابل چشم‌پوشی نیست. به صورت کلی با درک رابطه بین نرخ بهره و اقتصاد می‌توان تصمیمات بهتری در حوزه سرمایه‌گذاری اتخاذ کرد.

از سویی، بهره را می‌توان به‌صورت‌های گوناگون تعریف کرد؛ بهره ساده و بهره مرکب.

نرخ بهره ساده: نرخ بهره ساده  (Simple Interest Rate)، آسان‌ترین روش برای محاسبه سود تعلق ‌گرفته به وام به شمار می‌رود. می‌توان نرخ سود ساده را از ضرب نرخ سود روزانه در مبلغ اصلی وام در تعداد روز‌های باقی‌مانده تا زمان سررسید، محاسبه کرد.

نرخ بهره مرکب :بعضی از وام‌دهندگان برای قرض دادن منابع مالی نرخ سود مرکب (Compound Interest Rate) را ترجیح می‌دهند زیرا با این روش، می‌توان سود بیشتری را از فرد متقاضی وام دریافت کرد. سود مرکب را بهره‌آوری بهره نیز می‌نامند، زیرا نرخ سود نه تنها به مبلغ اصلی بلکه به سود‌های انباشته شده دوره‌های قبلی نیز تعلق می‌‌گیرد.

درواقع، بانک فرض می‌کند که در انتهای سال اول فرد باید مبلغ اصلی را به همراه نرخ بهره آن سال پرداخت کند. همچنین بانک فرض می‌کند که در انتهای سال دوم فرد وام‌گرفته موظف به پرداخت مبلغ اصلی و نرخ سود سال اول و نرخ سود تعلق گرفته بر بهره سال اول است. سودی که فرد وام‌گرفته موظف به پرداخت آن است با مرکب شدن، بیشتر از سود ساده خواهد بود.

سود ممکن است به صورت ماهانه به مبلغ اصلی و بهره‌های ماه‌های پیشین تعلق بگیرد. در چهارچوب‌های زمانی کوتاه‌تر، محاسبه سود ساده و مرکب مشابه خواهد بود اما با افزایش مدت زمان وام‌دهی اختلاف بین نحوه محاسبه این دو نوع سود بیشتر می‌شود. مثال زیر، اطلاعات بیشتری را در مورد نحوه محاسبه نرخ سود مرکب در اختیار قرار می‌دهد.

رابطه فیشر

ایروینگ فیشر یک اقتصاد دان نئوکلاسیک معروف در حوزه تئوری سرمایه و سرمایه‌گذاری است. فیشر بهره را «شاخصی از ترجیح یک دلار (درآمد)  کنونی نسبت به یک دلار درآمد در آینده از سوی جامعه» می‌خواند.

فیشر، نظریه اش درباره بهره را نظریه «بی صبری و فرصت» نامید. فیشر این نکته را اصل قرار داده بود که نرخ‌های بهره از برهم کنش دو نیرو نتیجه می‌شوند: «رجحان زمانی» سرمایه از دید افراد و اصل فرصت سرمایه‌گذاری .

فیشر معتقد بود که نرخ بهره می‌بایست به‌عنوان جریان درآمدی حاصل از استفاده از هرچیزی در تولید تلقی شود. به بیان دقیق‌تر، نرخ بهره یک جریان درآمدیست که به کسی میرسد که انباشت ثروت خود را برای تولید کالاها در اختیار دیگران قرار داده است. هنگامی که ثروت در فرآیند تولید مورد استفاده قرار میگیرد، فرد صاحب ثروت پول خود را به بنگاهی قرض داده و آن را مصرف نکرده است. بنابراین بهره پاداشی است که به خاطر چشم‌پوشی از مصرف حال به وی داده میشود و به همین خاطر است که معمولاً از نظریه فیشر تحت عنوان نظریه ترجیح زمانی بهره یاد می‌شود.

از آنجایی‌که اکثر مردم مصرف حال را بر آینده ترجیح می‌دهند، باید پاداشی در مقابل به تعویق انداختن مصرف برای مثلاً یکسال به آنها داده شود تا حاضر به انجام این کار شوند.

به عقیده فیشر، دو نیرو نرخ بهره را تعیین میکنند؛در طرف عرضه، مسأله اصلی ترجیح مصرف حال بر مصرف آینده از سوی مصرفکنندگان است. اگر افراد به آینده نگریسته و نگران تأمین زندگی خود در دوران پیری باشند، آنها در نرخ بهره پایین نیز پسانداز را بر مصرف ترجیح میدهند. از سوی دیگر، اگر افراد به فکر لذت بردن از زندگی امروز خود باشند، تنها در صورت بالا بودن نرخ بهره حاضرند پولهای خود را پسانداز کنند.

در طرف تقاضا، نرخ بهره به فرصتهای موجود سرمایهگذاری و بهرهوری سرمایه (از جمله سرمایه انسانی) بستگی دارد. بهرهوری بالا باعث افزایش تقاضا برای قرضگرفتن پول و افزایش سود گشته و بر تمایل صاحبان کسب و کار برای گسترش فعالیتها می‌افزاید. این مسأله باعث میشود آنها به پول بیشتر نیاز پیدا کرده و در نتیجه تقاضا برای پول افزایش مییابد.

ازنظرفیشر نرخ بهره تعادلی نرخی است که در آن میزان وجوهی که صاحبان کسب و کار میخواهند قرض بگیرند، با میزان وجوهی که قرض‌دهندگان مایلند از مصرف حال آنها چشم‌پوشی کنند، برابر است.

فیشر توضیح داد که عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضای پول پایدار نیستند. همچنین، علاوه بر عوامل اقتصادی، عوامل اجتماعی و روانشناختی نظیر عادت‌ها، هوش، خود کنترلی و بینش قرض‌دهندگان و قرض‌گیرندگان نیز باید مدنظر قرار گیرند. نهایتاً اینکه فیشر معادله معروف مبادله را ارائه داد و از آن برای شناسایی دلایل افزایش نرخ تورم استفاده کرد.

فیشر در مورد نرخ بهره معتقد است که نرخ بهره درصد پاداش پرداختی بر روی پول، برحسب پول در تاریخ معین است. به اعتقاد این اقتصاددان، نرخ بهره در واقع هزینه‌ای است که برای دریافت اعتبار باید پرداخت شود همچنین نرخ بهره مهمترین و برترین عامل اثرگذار بروی مبادلات نرخ ارز است و سبب تقویت ارز یک کشور می‌شود .

معادله فیشر در ریاضیات مالی و اقتصاد، رابطهٔ بین نرخ بهره اسمی و نرخ بهرهٔ واقعی را تخمین می زند. این نام‌گذاری بعد از فوت اروین فیشر، کسی که به واسطهٔ فعالیت‌هایش پیرامون نرخ بهره معروف بود، انجام گرفت. در حوزه مالی معادله فیشر، در وهله اول برای محاسبه بازده تا سر رسید اوراق قرضه و همچنین محاسبه نرخ بازده داخلی سرمایه‌گذاری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در علم اقتصاد، این معادله به منظور پیش‌بینی رفتار نرخ بهره اسمی و نرخ بهره واقعی مورد استفاده است.

اثر فیشر در عرضه پول

اثر فیشر، فراتر از یک معامله ساده به شمار می‌رود. این اثر نشان‌دهنده چگونگی تاثیر عرضه پول بر نرخ بهره اسمی و تورم است. برای مثال، اگر تغییر در سیاست پولی بانک مرکزی نرخ تورم را تا ۱۰ درصد افزایش دهد، نرخ سود اسمی نیز تا ۱۰ درصد افزایش پیدا می‌کند.بدین صورت، ممکن است بنظر برسد که تغییر در عرضه پول تاثیری بر نرخ بهره حقیقی نداشته است. این تغییر رخ خواهد داد اما طبق اثر فیشر، با کاهش دادن نرخ تورم انتظاری از نرخ بهره اسمی به نرخ بهره حقیقی دست پیدا می‌کنیم. در نتیجه، با افزایش تورم، نرخ بهره حقیقی کاهش پیدا می‌کند مگر اینکه میزان افزایش نرخ بهره اسمی به اندازه تورم باشد.

اثر بین‌المللی فیشر

اثر بین‌المللی فیشر  (International Fisher Effect) مدل نرخ تبدیل ارز بوجود آمده از اثر فیشر است. از اثر بین‌المللی فیشر در معاملات فارکس و تحلیل استفاده می‌شود.

این مدل بر پایه نرخ سود اسمی فعلی و آتی بدون ریسک است و بر پایه تورم نیست و آن‌را برای پیش‌بینی و درک  حرکت های قیمتی آینده و حال بکار می‌گیرند. به عنوان یکی از فروض مهم در این مدل، باید جنبه‌های بدون ریسک سرمایه به صورت آزاد بین اقتصادهایی با واحد پولی معین در جریان باشند.